Choroba zwyrodnienia stawów - przyczyny, objawy, leki i maści

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszą chorobą jaka dotyka układ ruchu. Pojawia się w wyniku zaburzeń równowagi pomiędzy procesami syntezy i degradacji chrząstki stawowej. Wraz z upływem czasu stopniowo zmniejsza się ilość chrząstki, uszkodzeniu ulegają też inne struktury stawowe, co w efekcie powoduje ból i ograniczenie ruchomości stawu. W niniejszym artykule przedstawiamy przyczyny, objawy, rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) oraz podpowiadamy jakie leki stosowane doustnie i miejscowo przyniosą ulgę w bólu.

Co to jest choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS)

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) jest zaliczana do grupy 10 chorób powodujących najcięższe kalectwo na świecie. Szacuje się, że na chorobę zwyrodnieniową stawów cierpi 25–30% osób w wieku 45–64 lat, 60% powyżej 65 roku życia i więcej niż 80% osób starszych niż 75 lat.

Choroba zwyrodnieniowa stawów powstaje w wyniku zaburzeń biologicznych i mechanicznych pomiędzy powiązanymi ze sobą procesami degradacji i syntezy chrząstki stawowej. Zaburzenia te mogą występować w chondrocytach, macierzy pozakomórkowej i w warstwie podchrzęstnej kości.

W przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów w wyniku opisanych zaburzeń w stawie zachodzi przewlekły i postępujący proces niszczenia prawidłowej struktury całego stawu. Dochodzi do degradacji chrząstki, warstwy podchrzęstnej kości, więzadeł, torebki stawowej i innych elementów stawu.

Wyróżniamy dwie postaci choroby zwyrodnieniowej stawów:

• postać pierwotną (idiopatyczną) o nieznanej dokładnie etiologii
• postać wtórną - może się rozwinąć wskutek miejscowych uszkodzeń, nieprawidłowej budowy stawu, chorób ogólnoustrojowych, np. reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) czy dny moczanowej (artretyzmu).

Przyczyny choroby zwyrodnieniowej stawów

Przyczyny pierwotnej postaci choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) nie są do końca poznane. Częstość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem choć nie jest to regułą.

Potwierdzony wpływ na rozwój wtórnej postaci choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) mają:

• wrodzona, nieprawidłowa budowa stawu
• wrodzona dysplazja stawu biodrowego
• złuszczenie nasady kostnej
• różnica w długości kończyn
• koślawość lub szpotawość
• dysplazje kostno-stawowe
• przewlekłe lub ostre urazy (w pracy lub w sporcie)
• zakażenia i złamania kości i stawów
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
• dna moczanowa
• choroby metaboliczne
• otyłość
• cukrzyca
• niedoczynność tarczycy
• akromegalia
• niedobory związane z odkładaniem się soli wapnia

Czynniki ryzyka wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)

Na niektóre z czynników wpływających na rozwój choroby zwyrodnieniowej nie mamy wpływu. Są to:

• wiek - badania pokazują, że na chorobę zwyrodnieniową stawów (ChZS) cierpi 25–30% osób w wieku 45–64 lat, 60% powyżej 65 lat oraz ponad 80% osób w wieku powyżej 75 lat
• płeć - choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) częściej dotyka kobiety, zwłaszcza po menopauzie gdy spada poziom estrogenów
• czynniki genetyczne - postać pierwotna często występuje w rodzinach

Kontrola tych czynników, na które mamy wpływ pozwala na spowolnienie przebiegu choroby.

• otyłość - im większa masa ciała, tym większe obciążenie stawów, zwłaszcza kolanowych i biodrowych
• nadmierne przeciążanie stawów - w wyniku pracy fizycznej, uprawiania sportów obciążeniowych zwłaszcza wyczynowo (podnoszenie ciężarów, zapasy, piłka nożna, taniec, spadochroniarstwo), intensywnego wysiłku fizycznego. Dla stawów kolanowych może być to także częste klęczenie lub zginanie kolan, dla biodrowych podnoszenie ciężkich przedmiotów lub długotrwałe stanie, dla stawów rąk narażenie na wibracje.

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) - badania naukowe

W przeszłości choroba zwyrodnieniowa stawów była postrzegana jedynie jako efekt naturalnego procesu starzenia się organizmu i mechanicznego zużywania się, ścierania powierzchni stawowych. Dziś jednak już wiemy, że nie do końca jest to prawdą.

Coraz częściej choroba zwyrodnieniowa stawów dotyka ludzi młodych, a jednocześnie zdarzają się osoby starsze niewykazujące znamion choroby. W 2007 roku przeprowadzono badania wśród osób, które przekroczyły 90 rok życia. Okazało się, że u 10% spośród badanej populacji nie stwierdzono żadnych zmian w stawach w badaniach obrazowych. Sugeruje to istnienie nieznanego dotąd ,,czynnika ochronnego”, który może przeciwdziałać chorobie zwyrodnieniowej stawów (ChZS).

Wśród czynników sprzyjających rozwojowi pierwotnej postaci choroby zwyrodnieniowej stawów wymienia się czynniki genetyczne. W 2008 potwierdzono 94 znamienne asocjacje (skojarzenia) choroby zwyrodnieniowej stawów z 83 różnymi genami. Stwierdzono też, że podeszły wiek nie przesądza o pojawieniu się zmian zwyrodnieniowych w stawach.

Istnieją także dowody, że do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów może doprowadzać miażdżyca naczyń krwionośnych warstwy podchrzęstnej kości.

Co ciekawe badania potwierdzają, że choroba zwyrodnieniowa stawów ma podłoże zapalne. Charakterystyczne cechy zapalenia - zaczerwienienie, ocieplenie czy obrzęk, występują jednak tylko w okresach zaostrzenia choroby.

Inna cecha stanu zapalnego - upośledzenie funkcji jest stałą cechą choroby zwyrodnieniowej stawów. Badania wykazują aktywację oraz nasiloną produkcję mediatorów stanu zapalnego w miejscu występowania zwyrodnienia.

Specyficzna budowa chrząstki - brak naczyń krwionośnych, uniemożliwia powstanie klasycznych (wymienionych wyżej) ogólnoustrojowych objawów zapalenia ponieważ nie dochodzi do wzmożonej reakcji naczyniowej będącej odpowiedzią na nagromadzenie się czynników zapalnych.

Z tego powodu, w badaniach ogólnych nie stwierdza się wzmożonych wskaźników stanu zapalnego.

Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów ChZS

• przeszywający ból - pojawia się podczas ruchu, szczególnie podczas pierwszych ruchów po okresie odpoczynku. W zaawansowanym stadium choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) może utrzymywać się stale.
• poranna sztywność i problemy z poruszaniem - utrzymuje się ok 30 minut (przy RZS utrzymuje się dłużej)
• uczucie ocierania w stawie - często określane jako ,,chrupanie” w stawie
• zmiany obrysu stawu wywołane przerostem i obrzękiem
• przykurcze zgięciowe

W związku z brakiem unaczynienia chrząstki stawowej choroba zwyrodnieniowa stawów nie powoduje objawów ogólnoustrojowych. Choroba zwyrodnieniowa stawów może co prawda przyjmować postać uogólnioną, wielowarstwową, ale występujące objawy są wtedy sumą dolegliwości związanych z degradacją poszczególnych stawów.

Ból z początku występuje jedynie w czasie ruchu, dopiero w bardziej zaawansowanym stadium choroby zwyrodnieniowej stawów pojawia się także w spoczynku, zwłaszcza w nocy.

Charakterystyczne dla choroby zwyrodnieniowej stawów są tak zwane bóle startowe. Objawiają się silnym bólem i sztywnościa stawu po okresie odpoczynku. Po kontynuacji ruchu, rozruszaniu stawu ulegają zmniejszeniu.

Ból stopniowo prowadzi do upośledzenia funkcji stawu, co wiąże się z ograniczeniem ruchomości stawu. Szczególnie ważne jest to w chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa czy stawów biodrowych gdy ból i postępująca utrata ruchomości prowadzi do niezdolności przemieszczania się.

SPRAWDŹ NAJLEPSZE KOLEGENY DO PICIA

RANKING KOLAGENÓW DO PICIA

Choroba zwyrodnieniowa stawów – rozpoznanie i diagnostyka

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów opiera się głównie na wywiadzie z pacjentem potwierdzonym badaniem obrazowym. Zazwyczaj jest to badanie radiologiczne, ale może to także być rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa stawu.

Po stwierdzeniu charakterystycznych dla choroby zwyrodnieniowej stawów zmian - zwężenie szpary stawowej, sklerotyzacja (zwiększenie gęstości kości w miejscu, w którym tkanka kostna jest poddana największym obciążeniom), torbiel w podchrzęstnej warstwie kości oraz osteofity można wystawić diagnozę.

Do oceny zaawansowania zmian radiologicznych w chorobie zwyrodnieniowej stawów służy pięciostopniowa skala Kellgrena-Lawrence’a, gdzie 0 oznacza brak uchwytnych zmian radiologicznych, a 4 bardzo duże osteofity, zwężoną lub niewidoczną szparę stawową.

Badania obrazowe wraz z metodą Dopplera (pozwala ocenić przepływ krwi oraz stan naczyń krwionośnych) pozwalają na wczesne wykrycie zmian zapalnych i obrzęku w watstwie podchrzęstnej kości.

Bardziej inwazyjnymi badaniami pozwalającymi zdiagnozować chorobę zwyrodnieniową stawów (ChZS) są artroskopia lub biopsja błony maziowej.

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)

Celem leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) jest zmniejszenie bólu i poprawa funkcji stawów. Jest to proces wieloetapowy i złożony. Najistotniejszą rolę odgrywają tutaj metody niefarmakologiczne - odpowiednia (ustalona ze specjalistą) aktywność fizyczna i utrzymanie prawidłowej masy ciała. Leczenie farmakologiczne ma znaczenie drugorzędne.

Leczenie farmakologiczne:

• leki przeciwbólowe - głównie paracetamol
• niesteroidowe leki przeciwzapalne - NLPZ
• leki przeciwbólowe/przeciwzapalne do stosowania zewnętrznego - żele, maści, kremy
• leki do stosowania zewnętrznego o działaniu rozgrzewającym lub chłodzącym (plastry, żele)
• leki SYSADOA (wolnodziałające leki objawowe), z siarczanem chondroityny, siarczanem glukozaminy
• suplementacja kolagenem
• dostawowe zastrzyki z glikokortykosteroidami i kwasem hialuronowym lub solami kwasu hialuronowego

Leczenie niefarmakologiczne:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała
• odpowiednia aktywność fizyczna
• rehabilitacja
• powierzchowne stosowanie ciepła
• krioterapia
• leczenie operacyjne

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) - leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne choroby zwyrodnieniowej stawów polega głównie na zmniejszeniu bólu i poprawie ruchomości stawów.

W celu zmniejszenia ryzyka uszkodzenia przewodu pokarmowego podstawowym lekiem w terapii choroby zwyrodnieniowej stawów jest paracetamol podawany w odpowiednio wysokiej dawce (1,0 g do 4 razy na dobę).

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) powinny zostać włączone do leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) dopiero po wykorzystaniu niefarmakologicznych metod leczenia.

Duża liczba dostępnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i różnych mechanizmów ich działania oraz interakcje z innymi lekami (przeciwzakrzepowymi, na ciśnienie, przeciwcukrzycowymi) wymaga od lekarzy podjęcia świadomej decyzji, który lek i w jakiej dawce zastosować. Dlatego tak ważny jest szczegółowy wywiad z pacjentem.

Ważną zasadą terapii NLPZ w chorobie zwyrodnieniowej stawów (nie tylko) jest stosowanie leków z dwóch różnych grup terapeutycznych. Pozwala to na zmniejszenie powikłań. Gdy wszystkie możliwości opanowania bólu zostały wyczerpane do terapii włącza się tramadol, a jako ostateczność opioidy.

W celu uśmierzenia bólu w chorobie zwyrodnieniowej stawów praktykowane jest także miejscowe stosowanie żeli, maści, plastrów z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi lub miejscowo rozgrzewających czy chłodzących.

W leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) powszechnie stosowane są również leki z grupy SYSADOA, tzw. wolnodziałające leki objawowe. Ich skuteczność nie jest do końca potwierdzona badaniami klinicznymi. Nie powodują jednak działań ubocznych i odznaczają się niską toksycznością. Ich działanie opiera się na odżywianiu chrząstki stawowej przy regularnym długotrwałym stosowaniu.

Powszechna w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów staje się także suplementacja kolagenem. Istnieje sporo badań naukowych potwierdzających skuteczność łagodzenia dolegliwości stawowych w chorobie zwyrodnieniowej stawów poprzez suplementację kolagenu.

SPRAWDŹ NAJLEPSZE KOLAGENY NA STAWY

RANKING KOLAGENÓW NA STAWY

Częstą praktyką mającą przynieść ulgę w bólu pacjentom cierpiącym na chorobę zwyrodnieniową stawów (ChZS) są podawane dostawowo zastrzyki z kwasu hialuronowego lub jego soli - wiskosuplementacja. Więcej o wiskosuplementacji pisaliśmy w naszym artykule: ,,Kwas hialuronowy na stawy. Zastrzyk w kolano czy tabletki?"

Inną farmakologiczną metodą leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów jest też miejscowe podanie glikokortykosteroidów w postaci iniekcji dostawowej. Wadą tej terapii jest jednak krótkotrwałe działanie, a regularne podawanie takich iniekcji może doprowadzić do zniszczenia stawu.

Więcej o metodach leczenia bólu w chorobach stawów piszemy w artykule: ,,Co na ból stawów?"

Choroba zwyrodnieniowa stawów - leczenie niefarmakologiczne

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów to proces bardzo długi, wieloetapowy i wieloczynnikowy. Podstawową metodą leczenia niefarmakologicznego jest modyfikacja i niwelowanie czynników wpływających na zwyrodnienie.

Konieczne więc zdaje się być skorygowanie ewentualnych wad postawy, odpowiednie ćwiczenia czy rehabilitacja. Czasami konieczne staje się stosowanie urządzeń ortopedycznych typu kule czy chodzik w celu odciążenia zmienionego chorobowo stawu.

Każdy pacjent cierpiący na chorobę zwyrodnieniową stawów (ChZS) powinien mieć indywidualnie dobrany zestaw i ilość ćwiczeń ponieważ równie ważny co ćwiczenia jest odpoczynek. Dlatego warto co jakiś czas, zwłaszcza w okresach zaostrzenia choroby skorzystać z pomocy fachowca - fizjoterapeuty.

Ważnym, choć nie oczywistym elementem leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) jest odpowiednia psychoterapia, pomoc w zrozumieniu choroby ponieważ choroba jest postępująca i nieuleczalna.

Zdaniem specjalistów kompleksowa opieka nad pacjentami z chorobą zwyrodnieniową stawów (ChZS) powinna obejmować:

• rehabilitację domową
• wsparcie psychologiczne
• redukcję nadwagi
• kinezyterapię (część fizjoterapii, której głównym zadaniem jest leczenie ruchem)
• ćwiczenia poprawiające ruchomość stawu
• ćwiczenia wzmacniające siłę mięśniową
• używanie sprzętów pomocniczych (chodziki, laski, kule)
• poradnictwo radzenia sobie w życiu codziennym
• leczenie uzdrowiskowe

Choroba zwyrodnieniowa stawów - leczenie operacyjne

W przypadku zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) konieczne może okazać się leczenie operacyjne. Leczenie takie jest podejmowane w chwili gdy dolegliwości są bardzo nasilone, utrudniają codzienne funkcjonowanie, a organizm pacjenta nie odpowiada na inne rodzaje leczenia.

W leczeniu operacyjnym stosowana jest endoprotezoplastyka (m. in. wstawienie endoprotezy stawu kolanowego czy biodrowego). Wszczepienie endoprotezy przynosi znaczne lub nawet całkowite usunięcie bólu, poprawę komfortu życia, powrót do aktywności.

Choć wydawać by się mogło, że leczenie operacyjne jest najlepszą metodą leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów niesie za sobą spore ryzyko. Bezpośrednio po zabiegu mogą wystąpić powikłania naczyniowe (żylna choroba zakrzepowa, zatorowość płucna), infekcje stawu, porażenie nerwu. W dalszej perspektywie może nastąpić obluzowanie implantu, zużycie wkładki polietylowej, dolegliwości bólowe.

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) to ciężka choroba powodująca ból, ograniczająca sprawność i funkcjonowanie w życiu codziennym, prowadząca niejednokrotnie do trwałego kalectwa. Choć nie można się przed nią całkowicie uchronić warto zadbać wcześniej o stawy, wprowadzić aktywność fizyczną, zmienić złe nawyki żywieniowe na bardziej zbilansowaną dietę, którą możemy wesprzeć odpowiednią suplementacją.

Źródła

• Geokoop R.J., Gussekloo J., Dirkse V. et al. Ten percent of individuals do not develop osteoarthritis at very old age. „Ann Rheum Dis” 2007, nr 66 (Suppl. II), s. 498.
• Ryder JJ, Garrison K, Song F, Hooper L, Skinner J, Loke Y, Loughlin J, Higgins JP, MacGregor AJ. Genetic associations in peripheral joint osteoarthritis and spinal degenerative disease: a systematic review. Ann Rheum Dis. 2008 May;67(5):584-91. doi: 10.1136/ard.2007.073874. Epub 2007 Aug 24. PMID: 17720722.
• Fernandes JC, Martel-Pelletier J, Pelletier JP. The role of cytokines in osteoarthritis pathophysiology. Biorheology. 2002;39(1-2):237-46. PMID: 12082286.
• Lane Smith R, Trindade MC, Ikenoue T, Mohtai M, Das P, Carter DR, Goodman SB, Schurman DJ. Effects of shear stress on articular chondrocyte metabolism. Biorheology. 2000;37(1-2):95-107. PMID: 10912182.
• Monfort, J., Garcia-Giralt, N., López-Armada, M.J. et al. Decreased metalloproteinase production as a response to mechanical pressure in human cartilage: a mechanism for homeostatic regulation. Arthritis Res Ther 8, R149 (2006). doi.org/10.1186/ar2042
• Thomas KA, Kidziński Ł, Halilaj E, Fleming SL, Venkataraman GR, Oei EHG, Gold GE, Delp SL. Automated Classification of Radiographic Knee Osteoarthritis Severity Using Deep Neural Networks. Radiol Artif Intell. 2020 Mar 18;2(2):e190065. doi: 10.1148/ryai.2020190065. PMID: 32280948; PMCID: PMC7104788.