Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), często błędnie nazywane jest reumatologicznym zapaleniem stawów. Choroba ta występuje znacznie rzadziej niż choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) ponieważ dotyczy tylko około 1% populacji. Znacznie częściej dotyka też ludzi młodych między 30 a 50  rokiem życia, a ponieważ początkowo daje objawy podobne do grypy jej rozpoznanie nie zawsze jest proste. Dlatego właśnie warto znać czynniki ryzyka, przyczyny wystąpienia choroby oraz jak najszybciej podjąć odpowiednie leczenie. Czasami możliwe jest nawet cofnięcie się się choroby.

Co to jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)?

Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła choroba autoimmunologiczna, atakująca nie tylko stawy, ale również inne narządy. Nieleczona może doprowadzić do poważnych powikłań, niepełnosprawności, a nawet przedwczesnego zgonu. Zazwyczaj pojawia się nagle, a objawy dość szybko się nasilają. Okresy remisji przeplatają się z okresami zaostrzenia objawów.

Czynniki ryzyka wystąpienia RSZ

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą autoimmunologiczną - nasz układ odpornościowy błędnie wytwarza przeciwciała przeciwko własnym tkankom. Czynniki powodujące taki stan rzeczy są jak dotąd słabo poznane. Udowodniono natomiast wpływ czynników genetycznych na rozwój choroby - znacznie bardziej prawdopodobny jest rozwój RZS jeśli ktoś w naszej rodzinie chorował. 

Potwierdzono także wpływ płci na występowanie reumatoidalnego zapalenia stawów; zdecydowanie częściej chorują kobiety (ponad ⅔ przypadków).

Wśród czynników środowiskowych należy wymienić palenie tytoniu, które nie tylko zwiększa ryzyko zachorowania, ale pogarsza rokowania, przyczynia się do postępu choroby oraz może obniżać skuteczność terapii.

W aptekach dostępnych jest sporo preparatów bez recepty ułatwiających rzucenie palenia - nikotynowa terapia zastępcza (plastry transdermalne, gumy do żucia, spray, pastylki do ssania), np. Nicorette, Niquitin oraz leki z cytyzyną (Desmoxan, Recigar, Tabex).

Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS):

Do najbardziej charakterystycznych objawów RZS zaliczamy:

• symetryczne zapalenie początkowo małych stawów, np. stawów śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych bliższych. W późniejszych etapach zapalenie może atakować większe stawy,
• ból nasilający się w nocy i nad ranem - po dłuższym odpoczynku i braku aktywności,
• tkliwość stawów,
• poranna sztywność - utrzymująca się ok 1 - 2h,
• ograniczenie ruchomości,
• obrzęk,
• okresy remisji i zaostrzeń choroby

Wyżej wymienione objawy są charakterystyczne głównie dla późniejszego stadium choroby. Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba niezwykle podstępna. Nie od razu pojawiają się jej charakterystyczne objawy. Bardzo często pierwsze objawy RZS nie są związane ze stawami, przypominają raczej objawy grypy; uczucie osłabienia, stan podgorączkowy, utrata apetytu, ból mięśni, a także zmniejszenie masy ciała

Pozastawowe powikłania reumatoidalnego zapalenia stawów

RZS jest chorobą układową, która szczególnie w postaci długotrwałej o ciężkim przebiegu oprócz stawów atakuje inne narządy i układy (układ krążenia, kostny, nerwowy, oddechowy). Część z nich to zmiany łagodne, ale niektóre ciężkie powikłania wymagają natychmiastowej interwencji lekarza ponieważ mogą prowadzić nawet do przedwczesnego zgonu.

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów

Rozpoczęcie odpowiedniego leczenia RZS na bardzo wczesnym etapie pozwala czasem nawet na trwałe wycofanie się choroby. Jeśli znajdujemy się w grupie ryzyka RZS to w momencie wystąpienia u nas objawów stawowych (ból, obrzęk stawów) powinniśmy niezwłocznie zgłosić się do lekarza najlepiej reumatologa. Szybkie rozpoznanie i natychmiastowe podjęcie odpowiedniego leczenia decyduje o jego skuteczności.

Podstawową formą leczenia RZS jest farmakoterapia, która powinna zostać wdrożona jak najszybciej. Pozostałe niefarmakologiczne metody mogą stanowić jedynie leczenie uzupełniające.

Najważniejszą rolę w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów odgrywają leki modyfikujące przebieg choroby DMARD (z ang. disease-modifying antirheumatic drugs). Pozostałe leki  należą do glikokortykosteroidów (GKS) i  niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Zazwyczaj jednak aby zatrzymać i opanować objawy choroby pacjent stosuje leki ze wszystkich trzech grup jednocześnie.

Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARD) w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów

Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARD) to wspólna nazwa podstawowych leków, które mają zapobiegać występowaniu zmian stawowych, opóźniać procesy degradacji stawów oraz łagodzić stan zapalny. Niestety nie działają one od razu. Pierwsze efekty leczenia można zaobserwować dopiero po kilku tygodniach, a pełny efekt działania terapeutycznego dopiero po 2 do 3 miesiącach. Jednakże regularne przyjmowanie leków z tej grupy jest kluczowe w procesie leczenia RZS.

Leki z tej grupy mogą mieć wpływ zarówno na płodność jak i na rozwój płodu dlatego osoby (nie tylko kobiety) planujące w niedługim czasie potomstwo powinny bezwzględnie poinformować o tym lekarza.

Wśród leków DMARD znajdują się metotreksat (MXT), leflunomid, sulfasalazyna, hydroksychlorochina i chlorochina.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów

Niesteroidowe leki przeciwzapalne są stosowane pomocniczo w RZS. Mają łagodzić ból i sztywność stawów. Przewlekle stosowanie wraz z metotreksatem nasilają jego toksyczność. Poza tym ze względu na swoje działania niepożądane - zaburzenia ze strony układu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunki, zaparcia), podrażnienie błony śluzowej żołądka, wrzody żołądka oraz krwawienie z przewodu pokarmowego powinny być stosowane przez możliwie jak najkrótszy okres czasu. 

Glikokortykosteroidy (GKS) w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów

Glikokortykosteroidy stosowane są jako tzw. terapia pomostowa w leczeniu. Ich zadaniem jest szybkie zwalczenie stanu zapalnego i zmniejszenie dolegliwości bólowych szczególnie na samym początku choroby zanim zaczną działać leki modyfikujące przebieg choroby (DMARD) oraz czasami w okresach zaostrzenia RZS. Choć występują w wielu postaciach zazwyczaj stosowane są iniekcje do pojedynczych, zaatakowanych przez chorobę stawów.

Podobnie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne GKS stosuje się przez krótki okres czasu. Stosowane przewlekle mogą prowadzić do wielu groźnych dla zdrowia powikłań, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, wzrostu masy ciała, osłabienia odporności.

Nowe leki w leczeniu RZS

Od 2019 roku obowiązują nowe wytyczne dotyczące leczenia RZS. Wskazują one na rozpoczęcie terapii lekami modyfikującymi przebieg choroby niezwłocznie po rozpoznaniu RZS. Lekiem pierwszego rzutu jest metotreksat, a jeśli występują przeciwwskazania do jego stosowania  wprowadza się sulfasalazynę lub leflunomid. O zastosowanej terapii bezwzględnie decyduje lekarz reumatolog.

Część leków na reumatoidalne zapalenie stawów jest refundowana przez NFZ. Lista tych leków jednak co jakiś czas ulega zmianie i uaktualnieniu.